[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 125 / 157
nie udawało się stworzyć obrazu oficjalnej, autorytatywnej prawdy
i cnoty (monarszej, duchownej, urzędniczej, moralnej itd.). Wy-
starczy przypomnieć beznadziejne próby Gogola i Dostojewskiego.
Autorytatywny tekst zawsze będzie w powieści martwym cytatem,
obcym w stosunku do artystycznego kontekstu (przykładem niech
będą teksty ewangeliczne w finale Zmartwychwstania Tołstoja).34
34
Podejmując konkretną analizę słowa autorytatywnego w powieści, trzeba mieć na
względzie to, że słowo autorytatywne może w jakieś epoce być słowem wewnętrz-
nego przekonania; dotyczy to zwłaszcza moralności.
Słowa autorytatywne mogą wyrażać różne treści: autorytatywnoś
jako takÄ…, kompetencjÄ™, tradycjÄ™, powszechnÄ… akceptacjÄ™, oficjal-
ność i inne. Słowa te mogą posiadać różne strefy (stopnie oddale-
nia od strefy kontaktu), różnie odnosić się do zakładanego słucha-
cza-interpretatora (do zakładanego przez słowo tła apercepcyjne-
go, stopnia aktywności słuchacza itp.).yyy
W dziejach języka literackiego trwa walka z oficjalnością i oddale-
niem od strefy kontaktu, walka z rozmaitymi rodzajami autoryta-
tywności. Urzeczywistnia się w niej wciągnięcie słowa w strefę kon-
taktu i zwiÄ…zane z tym zmiany semantyczne i ekspresywne (into-
nacyjne): osłabienie i zniżenie metaforyczności, urzeczowienie,
konkretyzacja, "użyciowienie" itp. Badano te procesy w płaszczyz-
nie psychologii, nie zaś ze względu na słowne ich ukształtowanie w
potencjalnym wewnętrznym monologu rozwijającego się człowieka,
w monologu całego życia. Tutaj rysuje się złożony problem form
tego (zdialogizowanego) monologu.
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 126 / 157
Zupełnie inne możliwości odsłania cudze słowo ideologiczne, które
uznajemy z wewnętrznym przekonaniem. Przypada mu decydujące
znaczenie w procesie ideologicznego rozwoju indywidualnej świa-
domości: do samodzielnego życia ideologicznJgo świadomość budzi
się w otaczającym ją świecie cudzych śłów, od których siebie zrazu
nie oddziela; rozróżnienie własnego i cudzego słowa, swojej i cu-
dzej myśli pojawia się dość pózno. Kiedy zaczyna pracować samo-
dzielna, nieufna i wybiórcza myśl, wtedy przede wszystkim doko-
nuje się oddzielenie słowa budzącego wewnętrzne przękonanie od
słowa autorytatywnego i narzuconego oraz od masy obojętnych,
nie dotyczących nas słów.
W odróżnieniu od -słowa zewnętrznego autorytetu opanowywane
słowo przekonywające splata się ściśle z naszym "własnym sło-
wem".35 Nasza świadomość traktuje takie
-
35 Własne słowo jest przecież stopniowo i powoli wypracowywane
z zaakceptowanych i przyswojonych sł6w cudzych, zaś granice
pomiędzy nimf są zrazu prawie zupełnie niewyczuwa1ne.
187
budzące wewnętrzne przekonanie słowo jako półswojepółcudze.
Twórczy charakter tego słowa polega na tym, że pobudza ono sa-
modzielną myśl i wywołuje samodzidne nowe słowa, że organizuje
od wewnÄ…trz nasze wypowiedzi, nie pozostaje w izolacji i bezruchu.
SÅ‚owo takie jest nie tyle przed... miotem interpretacji, co czymÅ›
kontynuowanym, swobodnie rozwijanym, stosowanym do nowego
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 127 / 157
materiału, nowych okoliczności, czymś reinterpretowanym przez
nowe konteksty Ci reinterpretującym je). Co' więcej, słowo takie
funkcjonuje w intensywnym współdziałaniu i walce z innymi we-
wnętrznie przekonywającymi słowami. Nasze ideologiczne stawanie
się jest właśnie taką zażartą walką o panowanie, którą toczą w nas
samych różne słowno-ideologiczne punkty widzenia, postawy, fe-
runki, oceny. Struktura znaczeniowa słowa wewnętrznego przeko-
nania jest niezakończona, otwarta; w każdym nowym kontekście
dialogowym ujawnia ono wciąż nowe możliwości znaczeniowe. .
Słowo wewnętrznego przekonania jest słowem współczesnym, zro-
dzonym w strefie kontaktu z niezamkniętąwspółczesnością, albo
słowem uwspółcześnionym; zwraca się ono do współczesnego tak
samo jak do potomka; charakteryzuje to słowo szczególna koncep-
cja słuchacza-czytelnika-interpretatora. Wszelkie słowo zakłada
określonąkoncepcję słuchacza, tła apercepcyjnego, stopnia aktyw-
ności odbiorczej, określa pewien dystans między sobą a odbiorcą.
Jest to nader ważne dla zrozUmienia historycznego życia słowa.
Pomijanie tych momentów i odcieni prowadzi do urzeczowienia
słowa C do stłumienia jego naturalnej dialogowości).
Wszystko to określa sposoby kształtowania przytoczeń słowa we-
wnętrznego przekonania i sposoby budowania kontekstu rarny.
Sposoby te pozwalają na maksymalne współdziałanie cudzego sło-
wa i kontekstu, na ich dialogowe zbliżenie umożliwiające wzajemne
wpływy, na swobodne
188
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 128 / 157
i twórcze rozwijanie cudzego słowa, na płynność przejść, względ- [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl freetocraft.keep.pl
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 125 / 157
nie udawało się stworzyć obrazu oficjalnej, autorytatywnej prawdy
i cnoty (monarszej, duchownej, urzędniczej, moralnej itd.). Wy-
starczy przypomnieć beznadziejne próby Gogola i Dostojewskiego.
Autorytatywny tekst zawsze będzie w powieści martwym cytatem,
obcym w stosunku do artystycznego kontekstu (przykładem niech
będą teksty ewangeliczne w finale Zmartwychwstania Tołstoja).34
34
Podejmując konkretną analizę słowa autorytatywnego w powieści, trzeba mieć na
względzie to, że słowo autorytatywne może w jakieś epoce być słowem wewnętrz-
nego przekonania; dotyczy to zwłaszcza moralności.
Słowa autorytatywne mogą wyrażać różne treści: autorytatywnoś
jako takÄ…, kompetencjÄ™, tradycjÄ™, powszechnÄ… akceptacjÄ™, oficjal-
ność i inne. Słowa te mogą posiadać różne strefy (stopnie oddale-
nia od strefy kontaktu), różnie odnosić się do zakładanego słucha-
cza-interpretatora (do zakładanego przez słowo tła apercepcyjne-
go, stopnia aktywności słuchacza itp.).yyy
W dziejach języka literackiego trwa walka z oficjalnością i oddale-
niem od strefy kontaktu, walka z rozmaitymi rodzajami autoryta-
tywności. Urzeczywistnia się w niej wciągnięcie słowa w strefę kon-
taktu i zwiÄ…zane z tym zmiany semantyczne i ekspresywne (into-
nacyjne): osłabienie i zniżenie metaforyczności, urzeczowienie,
konkretyzacja, "użyciowienie" itp. Badano te procesy w płaszczyz-
nie psychologii, nie zaś ze względu na słowne ich ukształtowanie w
potencjalnym wewnętrznym monologu rozwijającego się człowieka,
w monologu całego życia. Tutaj rysuje się złożony problem form
tego (zdialogizowanego) monologu.
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 126 / 157
Zupełnie inne możliwości odsłania cudze słowo ideologiczne, które
uznajemy z wewnętrznym przekonaniem. Przypada mu decydujące
znaczenie w procesie ideologicznego rozwoju indywidualnej świa-
domości: do samodzielnego życia ideologicznJgo świadomość budzi
się w otaczającym ją świecie cudzych śłów, od których siebie zrazu
nie oddziela; rozróżnienie własnego i cudzego słowa, swojej i cu-
dzej myśli pojawia się dość pózno. Kiedy zaczyna pracować samo-
dzielna, nieufna i wybiórcza myśl, wtedy przede wszystkim doko-
nuje się oddzielenie słowa budzącego wewnętrzne przękonanie od
słowa autorytatywnego i narzuconego oraz od masy obojętnych,
nie dotyczących nas słów.
W odróżnieniu od -słowa zewnętrznego autorytetu opanowywane
słowo przekonywające splata się ściśle z naszym "własnym sło-
wem".35 Nasza świadomość traktuje takie
-
35 Własne słowo jest przecież stopniowo i powoli wypracowywane
z zaakceptowanych i przyswojonych sł6w cudzych, zaś granice
pomiędzy nimf są zrazu prawie zupełnie niewyczuwa1ne.
187
budzące wewnętrzne przekonanie słowo jako półswojepółcudze.
Twórczy charakter tego słowa polega na tym, że pobudza ono sa-
modzielną myśl i wywołuje samodzidne nowe słowa, że organizuje
od wewnÄ…trz nasze wypowiedzi, nie pozostaje w izolacji i bezruchu.
SÅ‚owo takie jest nie tyle przed... miotem interpretacji, co czymÅ›
kontynuowanym, swobodnie rozwijanym, stosowanym do nowego
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 127 / 157
materiału, nowych okoliczności, czymś reinterpretowanym przez
nowe konteksty Ci reinterpretującym je). Co' więcej, słowo takie
funkcjonuje w intensywnym współdziałaniu i walce z innymi we-
wnętrznie przekonywającymi słowami. Nasze ideologiczne stawanie
się jest właśnie taką zażartą walką o panowanie, którą toczą w nas
samych różne słowno-ideologiczne punkty widzenia, postawy, fe-
runki, oceny. Struktura znaczeniowa słowa wewnętrznego przeko-
nania jest niezakończona, otwarta; w każdym nowym kontekście
dialogowym ujawnia ono wciąż nowe możliwości znaczeniowe. .
Słowo wewnętrznego przekonania jest słowem współczesnym, zro-
dzonym w strefie kontaktu z niezamkniętąwspółczesnością, albo
słowem uwspółcześnionym; zwraca się ono do współczesnego tak
samo jak do potomka; charakteryzuje to słowo szczególna koncep-
cja słuchacza-czytelnika-interpretatora. Wszelkie słowo zakłada
określonąkoncepcję słuchacza, tła apercepcyjnego, stopnia aktyw-
ności odbiorczej, określa pewien dystans między sobą a odbiorcą.
Jest to nader ważne dla zrozUmienia historycznego życia słowa.
Pomijanie tych momentów i odcieni prowadzi do urzeczowienia
słowa C do stłumienia jego naturalnej dialogowości).
Wszystko to określa sposoby kształtowania przytoczeń słowa we-
wnętrznego przekonania i sposoby budowania kontekstu rarny.
Sposoby te pozwalają na maksymalne współdziałanie cudzego sło-
wa i kontekstu, na ich dialogowe zbliżenie umożliwiające wzajemne
wpływy, na swobodne
188
1935 qð MichaiÅ‚ BACHTIN: SÅ‚owo w powieÅ›ci s. 128 / 157
i twórcze rozwijanie cudzego słowa, na płynność przejść, względ- [ Pobierz całość w formacie PDF ]