JasieĹski Bruno PieĹĹ o gĹodzie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ta Zachodu. Zagadnienie nowoczesnej kultury europejskiej, w którym nie bra�a dot�d bezpo-
Sredniego udzia�u, zaj�ta w�asnymi zagadnieniami narodowymi, czeka�o od niej rozwi�zania.
Na nie przygotowany szczepionk� ochronn� organizm polski upad� bakcyl nowoczesnoSci.
Rozpocz�a si� walk� organizmu z bakcylem, walka o Smier� lub �ycie, pospieszne, gor�cz-
kowe wytwarzanie w�asnych antytoksyn. Organizm polski przechodzi� kryzys i miota� si� w
gor�czce. Ta gor�czka wywo�ana w organizmie polskim przez bakcyla nowoczesnoSci, ten
okres walki i bolesnego przetwarzania si� organizmu przejdzie do historii nowoczesnej kul-
tury pod nazw� futuryzmu polskiego.
Na zewn�trz przedstawia�o si� to po prostu jako walka, któr� grupa artystów wypowiedzia�a
swemu spo�ecze�stwu. Spo�ecze�stwo zamkn�o si� w bastionach koScio�ów i redakcji,
sk�d wylewa�o na partyzantów kub�y brudnej, gryz�cej wody, krzycza�o na wieczorach po-
etyckich, obrzuca�o jajami i kamieniami. Nikt nie zdawa� sobie jasno sprawy, w imi� czego
prowadzi si� walka i jakie jest jej w�aSciwe znaczenie. Psychika polska poczu�a si� zagro-
�on� w swoich tradycjonalnych przyzwyczajeniach i na�ogach i broni�a si� z energi�, jakiej
trudno si� by�o u niej, spodziewa�.
Pocz�tkowo opinia, upostaciowana w prasie, usi�owa�a sam proces zbagatelizowa�, przedsta-
wi� go po prostu jako kierunek przeniesiony do nas z zagranicy. Wy�oni�a nawet z siebie
ca�� generacj� rybaków, którzy w�dk� akademizmu wy�awiali z wzburzonej fali kie�bie ech i
urojonych plagiatów i z triumfem obnosili je przed publicznoSci� na dowód, �e proces, który
j� niepokoi, nie jest bynajmniej jej wewn�trznym procesem, a jedynie usi�owaniem narzuce-
nia jej jakichS obcych zagranicznych idei.
PublicznoS� nie uwierzy�a.
Wtedy opinia zmieni�a metod�. Uderzy�a na alarm. Zacz�to wywo�ywa� z lasu wilka bolsze-
wizmu i anonimowego mocarstwa. Rozpocz�y si� represje administracyjne.
Konfiskaty ksi��ek i czasopism, policyjne utrudnianie i zrywanie wieczorów poetyckich, ad-
ministracyjne wydalanie artystów z powiatów - wszystkie te fakta zupe�nie niezrozumia�e dla
artysty zagranicznego i rozsiewaj�ce wieS� o polskim barbarzy�stwie za granic� - to tylko
dalsze etapy jednej i tej samej walki.
Pami�tam jeden z pierwszych naszych wielkich wieczorów w Filharmonii Warszawskiej 9
lutego 1921 r., który zgromadzi� przesz�o 2000 osób. Ludzie t�oczyli si� w przejSciach i ota-
czali estrad�. KtoS z publicznoSci przyniós� w�a, jakaS kobieta przysz�a z ma�p�. Warszawa
okazywa�a w ten sposób, �e si� futuryzuje. CzytaliSmy jakieS wiersze. Ludzie stali na krze-
114
s�ach i krzykiem usi�owali nam przerwa�. Wiersze by�y z�e, ale publicznoSci zale�a�o na tym
najmniej. Pami�tam p. Iren� Solsk�, artystk� o wyj�tkowej odwadze i genialnej intuicji, jak
bez echa rzuca�a w sal� swoje najpi�kniejsze koncepcje recytatorskie, otoczona wrogim po-
mrukiem ba�wanów.
Innym razem, na wieczorze w Zakopanem, ta sama publicznoS� chcia�a zlinczowa� poet�
Aleksandra Wata, czytaj�cego przed ni� swe namopaniki - poematy s�ów wyzwolonych z jarz-
ma treSci logicznej.
DziS, kiedy na wieczorach moich krzyczy si� ju� coraz rzadziej (jedynie policja, jako instytu-
cja w za�o�eniach swych konserwatywna, d�ugo jeszcze zapewne nie potrafi si� wyrzec swych
wypróbowanych metod), kiedy ksi��ki nasze rozchodz� si� w coraz wi�kszej iloSci egzem-
plarzy i nawet (!) znajduj� ju� nak�adców, kiedy dobytek nasz artystyczny staje si� powoli
torb�, w której maczaj� r�ce nawet artySci wypieraj�cy si� gorliwie jakiegokolwiek z nami
stosunku, dziS, kiedy kryzys mo�na ju� uwa�a� za za�egnany, chocia� sam proces bynajmniej
si� jeszcze nie sko�czy�, mo�na spokojnym okiem rzuci� wstecz na ubieg�e pi�ciolecie i spo-
rz�dzi� sumaryczny bilans.
NapisaliSmy du�o z�ych wierszy, namalowali du�o z�ych obrazów - historia nam to wybaczy.
By� to czas dziwny i pi�kny, czas, w którym ka�da strofa by�a pchni�ciem, ka�dy wiersz -
obron�, czas, gdzie poezje preparowa�o si� jak dynamit, a s�owo stawa�o si� kapsl�, czas
wiecznej czujnoSci i ustawicznego czuwania, wyt�ania wzroku i wypatrywania miejsca, w
które najskuteczniej mo�na by uderzy�.
I dziS, kiedy z�ych wierszy pisuj� ju� coraz mniej, z prawdziwym �alem ogl�dam si� wstecz
na te lata gor�czkowe, pe�ne przeczu� i s�ów niewypowiedzianych, dziewicze lata kie�kuj�-
cych wartoSci.
Dla amatorów jubileuszów - kilka dat.
Zaczyna�o si� to powoli, od czasu do czasu zwiastowane jakimS echem dziwnym i niesamo-
witym, jak grzmot przed burz�.
Jeszcze niezad�ugo przed wojn�, w r. 1914, tragiczny zwiastun i Jan Chrzciciel futuryzmu
polskiego, Jerzy Jankowski (autor Tramu wpoprzek ulicy), straszy� publicznoS� polsk� wier-
szami rozrzuconymi po czasopismach - pierwszy polski futurysta w, znaczeniu w�oskim.
Wiersze zagin�y bez echa. Ksi��ka przysz�a za póxno. Choroba wyrwa�a go z szeregu szer-
mierzy, zanim zdo�a� do niego wst�pi�. I pomimo �e Jankowski dzie�em swym na szali ruchu
nie zawa�y�, pozostanie on na zawsze w literaturze naszej symbolem nowej, odradzaj�cej si�
psychiki polskiej jako pierwszy zwiastun nowych dni, kiedy
zwyci�y� wod� odblask krwawy
salw karabinów suchy trzask
wywiód� w Swi�tyni starej nawy
futuryzmu brzask.
RównoczeSnie z nim w drugiej stolicy Polski - Krakowie wielki Samotny artysta Tytus Czy-
�ewski, zamkni�ty w ustronnej pracowni, wygotowywa� w tyglu swojej intuicji formy coraz [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum